OYLUMU KÜÇÜK, DEĞERİ BÜYÜK BİR YAPIT^[i]

Marksçı yazının ünlü klasiklerinden olan Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm adlı kitapçık, gerçekte Antidühring'ten alınmış üç bölümden oluşur; ama bu, onun ayrı bir yapıt sayılmasına, daha doğrusu, olmasına, engel değildir. 1878'de yayımlanan Antidühring, Herr Eugen Dühring'in bilimi altüst etmesi (Bu, Engels'in deyimidir.) ve Alman sosyalistleri etkileyerek onlar arasında bir bölünmenin önkoşullarını yaratması üzerine 1870'lerde yazılıp yayımlanmış bir dizi makaleyi içerir; dolayısıyla, ünlü marksçı klasiklerin çoğu gibi, belirli bir savaşımın ürünüdür. Engels, Antidühring'te, pek çeşitli konularda Marx'la birlikte geliştirdikleri görüşleri, daha önce yaptıklarından çok daha birbirine bağlı bir biçimde işledi, marksçılığı bir bütün olarak sundu. Paul Lafargue, Antidühring'in sosyalizmle ilgili üç bölümünü bir kitapçık halinde yayımlamak istedi. Bunun üzerine Engels, Girişin birinci bölümünü, Üçüncü Kesimin birinci ve ikinci bölümlerini elden geçirdi; Girişin birinci bölümünü ikiye bölüp araya Üçüncü Kesimin birinci bölümünü koydu. Anılan bölümlerin Antidühring'te zorunlu olarak taşıdığı polemiksel parçaların hepsini çıkardı.

Lafargue, bu metni Fransızcaya çevirip Socialisme Utopique et Socialisme Scientifique adıyla yayımladı (1880). İlk baskıya Marx'ın yazdığı Önsöz, Lafargue'ın imzasını taşır. Lafargue, metne uygun arabaşlıklar koydu; öyle görünüyor ki, böylelikle kitapçığı daha kolay okunur, düzeyleri farklı okurlara seslenir hale getirmeyi amaçladı. 1883'te Almancası yayımlanan bu kitapçık, pek büyük bir ilgi gördü. Engels'in İngilizce birinci baskıya yazdığı "Giriş"te belirttiği gibi, 1892'de on dilde yayımlanmış, ardarda yeni baskıları yapılmış, bu bakımdan Komünist Manifesto'yu ve Kapital'i bile geride bırakmış durumdaydı. Besbelli, bunda kitapçığın aşağıda belirtilen özelliklerinin yanısıra, o dönemde Avrupa'da yaygın hale gelmiş olan gericiliğe karşı hızlandırılan ideolojik savaşımın da payı vardı. Engels, Almanca dördüncü baskısı için kitapçığı bir daha gözden geçirdi, ve biri Saint-Simon, öbürü tröstler ile ilgili iki ekleme yaptı (1891). Daha sonra İngilizce birinci baskıya yukarıda anılan ünlü "Giriş"i yazdı. Böylece, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm bağımsız bir yapıt haline geldi. Bu arada, Engels'in 70. doğum yıldönümü dolayısıyla Éléanor Marx'ın Sozialdemokratische Monatsschrift için yazdığı makalenin Fransızca baskının başına alındığı görülür.

Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm'in dilimizdeki son baskısı,^[1] yukarıda anlatılan gelişime tümüyle uygundur. Kitapçık, Éléanor Marx'ın makalesiyle başlar. Makale kadınca bir sevecenlikle kaleme alınmıştır ve Engels'in (Marx'ın da) kişiliğiyle ilgili, bilinmeye değer bazı noktaları içerir. Sonra Marx'ın Fransızca birinci baskıya yazdığı Önsöz gelir. Bunda, Engels, Önsözün yazıldığı tarihe kadar yaptıklarıyla, bir bilim ve eylem adamı olarak çok yalın ve özlü bir biçimde tanıtılır. Engels'in Almanca birinci ve dördüncü baskılara yazdığı önsözlerin ardından ilk İngilizce baskıya yazdığı Giriş gelir. Giriş, Maurice Cornforth'un da belirttiği gibi,^[2] felsefeye çok yabancı bir okur için epeyce çetindir ve kitapçık bitirildikten sonra okunmak üzere atlanabilir. Girişi "Ütopik Sosyalizm" ve "Bilimsel Sosyalizm" başlıklı bölümler izler. Metinde Lafargue'ın arabaşlıkları da alıkonmuştur.

Bu değerli klasiğin bir tek tümceyle özeti, Almancadaki adıdır: Die Entwicklung des Sozialismus von der Utopie zur Wissenschaft (Sosyalizmin Ütopyadan Bilime Gelişmesi). Kitapçıkta yanıtlanan başlıca sorular şöyle sıralanabilir: Sosyalizm, başlangıçta neden bir ütopya olarak kondu? Ütopik sosyalistler, sosyalizmin nasıl gerçekleştirilebileceğini neden gösteremediler? Sosyalizmin bir bilim haline getirilmesi neden zorunlu idi? Bilimsel sosyalizmin temeli olan diyalektik maddeselcilik ve onun insanlık tarihine uygulanması olan tarihsel maddeselcilik nedir? Marx'ın artı-değeri bulması neden çok önemlidir? Kapitalizmin temel çelişkisi nedir? Bu temel çelişkinin yarattığı karşıtlıklardan kurtulmanın yolu nedir? Burjuvazi neden gereksiz bir sınıf haline gelmiştir? Devlet nedir ve nasıl tükenecektir? Sosyalizmin kurulmasıyla insanlık neler kazanacaktır?

Sosyalizmin çarpıcı bir tarihçesi olan bu kitapçık, aynı zamanda marksçılığı yeni incelemeye başlayanlar için, Marx-Engels'in bütün yapıtları içinde, belki de en iyi kaynaktır.^[3] Engels, metnin dili üzerinde titizlikle durmuş, çok yalın, çok anlaşılır bir dil kullanmaya özen göstermişitr. Ayrıca, bu kitapçık, sosyalizmden her türlü sapmanın tanınmasında ve tanıtılmasında, her zaman el altında bulundurulması yararlı bir başvurağıdır.

¹ Friedrich Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm [çev. Öner Ünalan], beşinci baskı, Sol Yayınları, Ankara, Ağustos 1978.

[Öner Ünalan'ın "Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm" çevirisi, ilki Kasım 1970'de olmak üzere, Sol Yayınları'nca yedi kez basılmıştır (7. baskı, 1993). (Kitapla ilgili bilgi için buraya tıklayınız.)]

² Maurice Cornforth, Marksist Klasikleri Okuma Kılavuzu [çev. Ferhat Güner], [birinci baskı,] Sol Yayınları, Ankara, Şubat 1975.

³ Aynı yapıt, s. 25.

ⁱ Ragıp Gelencik, "Oylumu Küçük, Değeri Büyük Bir Yapıt", Yeni Ülke (dergi), sayı 9, Ekim-Kasım-Aralık 1979, s. 226-228.