KURAL GÜCÜ^[i]

"Ki" bağlacının eski biçimi "kim", nitekim (nasıl ki) sözcüğünde korunmuş. Divan şairleri bu bağlacı iki biçimiyle de kullanmışlar:

XIII. yüzyılda Sultan Velet:

Temaşa çün beru gel kim göresin Zehi şerbet ki bir kez andan içen

XIV. yüzyılda Nesimi:

Münkir sanur kim ol şefeteynin şifahı yoh Kim sevdi hubu didi ki bir kez andan içen

XV. yüzyılda Ahmet Paşa:

Hak budur kim şah divanın temaşa kılmağa Dil marizin sor ki derdinden ruhunla zülfünün

XVI. yüzyılda Hayali:

Bize bestir kim dillerde efsanemiz kaldı O mahiler ki derya içredir deryayı bilmezler

XVII. yüzyılda Nef'i:

Erdi bir gayete te'sir-i heva kim bir mur Gamzen ne dem ki tiğ çeküp hun-feşan olur

XVIII. yüzyılda Nedim:

Hey ne feyz-i cavidandır kim olur serv-i sehi Hey ne halettir ki dudun sünbül-i sir-ab eder

Divan şairleri, beş yüzyıl, aruza hangisi uymuşsa o biçimini kullanmışlar bu sözcüğün. "Kim"in "ki" biçimini almasında onların hiçbir payı olamaz; çünkü pek dar ve kapalı bir çevrede yazılıp okunur divan şiiri. Sultan Velet örneğine bakılarak, "ki" biçiminin XIII. yüzyıldan önce doğduğu sanılır. XIII. yüzyılda, konuşma dilinde (Türkçede) ikisi birlikte kullanılmış olabilir.

Divan şairleri de günlük yaşamlarında Türkçe konuşurlardı. Belli ki konuşurken kullanmaz oldukları eski "kim" biçimini yazarken sürdürmüşler. Kural (aruz) yaptırmış bunu onlara. Divan edebiyatının dar ve kapalı çevresinde eskime sürecinin ağır işlediği de unutulmamalı. Ancak, gerçek şu ki divan şairleri kurala kul olarak eski (ölü) biçimi kullanmakta özgür olmuşlar.

Uyulmaları gereken alanların dışına taşan bir güçleri var kuralların. Nitekim Karacaoğlan da kurala (hece ölçüsüne) uyarak,

deyip büyük bir kuralı çiğneme özgürlüğüne kavuşuyor. Bununla da kalmıyor: Hoş görülüyor. Kural gücü olmasaydı hoş görülür müydü?

ⁱ Öner Ünalan'ın Mart 1992'de yazdığı "Kural Gücü" adlı "değinti" yayınlanmamıştır.